Promoveren in Duitsland
Als je na je studie door wil in de wetenschap, dan is promoveren in Duitsland een uitstekende optie. Wetenschappelijk onderzoek heeft in Duitsland een hoog niveau en naast de reguliere universiteiten is er een groot aantal onderzoeksinstituten, zoals de instituten van de Max-Planck-Gesellschaft. Promoveren in Duitsland kan op twee manieren: via een traditioneel individueel traject of in het kader van een gestructureerd programma. Op dit moment promoveert zo’n 90 procent op de traditionele manier, terwijl de overige 10 procent dit het kader van een programma doet. De tweede vorm van promoveren is in Duitsland wel steeds meer in opkomst.
Individueel traject
Dit is de meest gebruikelijke manier van promoveren in Duitsland. Hierbij schrijf je zelf een onderzoeksvoorstel en vraag je op basis daarvan een hoogleraar om je promotie te begeleiden. Je werkt vervolgens tamelijk zelfstandig aan je proefschrift.
De eerste stap naar een promotievoorstel is zelf een onderwerp en vraagstelling te bedenken waarop je wilt promoveren. Vervolgens ga je op zoek naar een promotiebegeleider oftewel promotor. De promotor heet in Duitsland Doktorvater of Doktormutter. Het beste is een hoogleraar (professor) te vinden wiens eigen onderzoek zo dicht mogelijk bij het jouwe ligt. Als je niet in Duitsland gestudeerd hebt en daar dus nog geen hoogleraren kent, is het verstandig na te vragen bij je Nederlandse hoogleraren of zij geschikte collega’s in Duitsland kennen. Je presenteert aan je potentiële Doktorvater of -mutter je promotieplan in de vorm van een Exposé van ongeveer 10 pagina’s. Wees al bij het eerste contact zo specifiek mogelijk over het onderzoek dat je wilt uitvoeren en waarom je de betreffende hoogleraar als begeleider wilt. Wanneer de hoogleraar akkoord is met het begeleiden van je promotie, kun je vervolgens zelf aan de slag.
Kies je voor dit traject, dan wordt er veel zelfstandigheid van je verwacht. Normaal gesproken vinden er wel regelmatig colloquia plaats waar alle promovendi van de hoogleraar samenkomen en heb je af en toe gesprekken over de voortgang van je promotie. De duur van een individuele promotie is in principe drie jaar, waarbij op basis van goede argumenten meestal een verlenging van deze periode mogelijk is. In de praktijk doen veel promovendi vijf jaar over hun promotie.
Wanneer je klaar bent met je proefschrift, wordt deze door twee personen beoordeeld en van een cijfer voorzien. Daarna volgt het mondelinge examen, meestal in de vorm van een Disputation waarbij de promovendus zijn proefschrift moet verdedigen. Op basis hiervan vindt de definitieve beoordeling plaats. Vervolgens wordt het proefschrift gepubliceerd en de doctortitel toegekend.
Gestructureerde programma’s
Gestructureerde promotieprogramma’s zijn relatief nieuw in Duitsland, maar de laatste jaren wel sterk in opmars. In tegenstelling tot individuele promotietrajecten, die op eigen initiatief kunnen worden begonnen zolang men maar een begeleider vindt, nemen de gestructureerde promotieprogramma’s alleen op vaste tijdstippen in het jaar nieuwe promovendi aan. Er zijn verschillende soorten gestructureerde promotieprogramma’s: Graduiertenkollegs en Graduiertenschulen.
Bij Graduiertenkollegs begeleidt een team van wetenschappers een groep promovendi, die allemaal op een bepaald onderwerp promoveren. Dat gebeurt vaak vanuit verschillende invalshoeken en op interdisciplinaire wijze. Naast ruimte voor onderzoek bieden deze programma’s ook nog extra scholing die betrekking heeft op diverse aspecten van de wetenschap, bijvoorbeeld het ontwikkelen van presentatievaardigheden. Graduiertenkollegs hebben meestal financiering voor negen jaar.
Graduiertenschulen zijn vergeleken met Graduiertenkollegs thematisch veel breder opgesteld en hebben een veel sterkere binding met de individuele disciplines. Ook hier zijn er voor promovendi scholingsmogelijkheden en vaste programma-onderdelen naast het onderzoekswerk.
De gestructureerde promotieprogramma’s zijn meestal in het Engels en erg internationaal georiënteerd. Als deelnemer van zo’n programma wordt verwacht dat je binnen drie jaar promoveert. Alleen bij uitzondering wordt een verlenging geaccepteerd.
Als in een Graduiertenkolleg of –schule een promotieplek vrijkomt, wordt hiervoor geadverteerd. Er is helaas geen centraal overzicht beschikbaar van alle vrijkomende promotieplekken. Veel wetenschappelijke disciplines hebben een vakvereniging die haar leden informeert over dit soort vacatures. Op hun websites vind je vaak ook een overzicht. Op de websites van de Deutsche Forschungsgemeinschaft, Max-Planck-Gesellschaft, de Leibniz-Gemeinschaft of de Helmholtz-Gemeinschaft, belangrijke financiers van gestructureerde promotieprogramma’s, vind je een overzicht van promotieplekken bij de door hen ondersteunde programma’s. De opleidingzoeker van de DAAD voor internationale programma’s bevat eveneens Engelstalige gestructureerde promotieprogramma’s in Duitsland.
Financiering
Anders dan in Nederland hebben promovendi doorgaans geen vaste aanstelling aan de universiteit. Aan plaatsen in een gestructureerd promotieprogramma is normaal gesproken een beurs gekoppeld, maar wanneer je een individueel promotietraject ingaat, zal je zelf voor financiering moeten zorgen. De belangrijkste mogelijkheden zijn het aanvragen van een beurs of het zoeken van een baan aan de universiteit of onderzoeksinstelling. Deze laatste manier zorgt vaak wel voor vertraging bij de promotie, omdat je hier dan in je vrije tijd aan moet werken. Ondanks dat de meeste van deze functies, b.v. als wissenschaftlicher Mitarbeiter, in deeltijd zijn, komt het vaak voor dat je er toch veel meer tijd aan kwijt bent.
Het aantal beschikbare beurzen is groot maar ook heel onoverzichtelijk. De DAAD heeft een database voor beurzen (kies in het menu links de situatie die op jou van toepassing is) en stelt ook zelf beurzen voor promovendi beschikbaar. Belangrijke stichtingen die beurzen vergeven zijn onder meer de 12 zogenaamde Begabtenförderungswerke die meestal een politieke of levensbeschouwelijke achtergrond hebben. Om voor zo’n beurs in aanmerking te komen, moet je je wel kunnen vinden in de levensbeschouwing van de stichting en vaak ook onderzoek doen naar een voor hen relevant onderwerp. Er zijn ook nog stichtingen die zich op een bepaald vakgebied richten.
Habilitation
Anders dan in Nederland is de promotie in Duitsland niet de hoogst haalbare titel binnen je wetenschappelijke carrière. Wie in Duitsland hoogleraar wil worden – en de titel ‘Prof.’ wil voeren – moet na de promotie nog een zogenaamde Habilitation doen, waarbij een tweede proefschrift, een Habilitationsschrift oftwel Habil, moet worden vervaardigd. Een uitzondering vormen zogenaamde Juniorprofessuren, waarvoor Habilitation geen vereiste is. Voor buitenlanders wordt soms een uitzondering gemaakt – wetenschappers uit landen waar er geen sprake is van een Habilitation kunnen vaak wél solliciteren op het hoogleraarschap als zij kunnen aantonen dat ze een met de Habilitation vergelijkbaar aantal publicaties op hun naam hebben staan.
Links
Op onderstaande websites vind je veel informatie over promoveren in Duitsland.
Studying in Germany - PhD in Germany
